Wonen waar ooit meisjes in uniform studeerden

Zo ziet de school De Dames er nu uit

Meisjes in grijze rokken en blauwe blouses lopen er al even niet meer rond. De gebouwen van de school De Dames tussen de Meir, Cellebroedersstraat en Lange Nieuwstraat maakten plaats voor woonproject De Dams, met appartementen én een gezinswoning in de voormalige godshuisjes. Een blik achter de ‘schoolpoorten’.

Wanneer we de poort op de Meir opendoen, piepen Steffi, Sarah en kleine Mila vanop de Meir door de deuropening. “De vroegere ingang van De Dames staat nog eens open”, glundert Steffi. “Mogen wij een kijkje nemen? We hebben hier nog op school gezeten.” We lopen de lange gang door – die bedoeld was om de leerlingen te onttrekken aan het ‘harde, wereldse’ leven op de Meir – tot op de binnenplaats.

Wanneer we de poort aan de kant van de Meir opendoen, glippen Steffi, Sarah en Mila even mee binnen. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Daar maakt hun verbazing plaats voor nostalgie. “Daar was de turnzaal, daar zaten wij in de klas en daar was een speelplaats voor de jongens…” Zichtbaar ontroerd lopen ze tussen de appartementen die de gebouwen uit de jaren vijftig en zestig vervangen. “We zijn hier al zo vaak voorbijgewandeld, maar wisten niet hoe de binnenkant eruitzag. Fijn om het project eens in volle glorie te zien.”

Zichtbaar ontroerd wijzen ex-leerlingen Steffi en Sarah op de binnenplaats naar de plek waar ze ooit les kregen. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

De binnenplaats van de godshuisjes, met de kapel die beschermd is als erfgoed. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Historische analyse

“Zij zijn niet de enige oud-leerlingen en Antwerpenaren die eens een blik achter de poort willen werpen”, zegt Hans Janssen van Bold-architecten. De afbraak van de gebouwen in 2018 was een gevoelig dossier, omdat hier duizenden meisjes en later ook jongens naar school zijn gegaan. Toch had het gebouw dringend nood aan restauratie en kon het niet langer als school dienen. “De afgebroken panden dateerden uit de jaren vijftig en zestig. Ook de kapel was geen beschermd monument en werd na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. Daarom mochten we ze afbreken.”

Na een historische analyse van de site en na overleg met de dienst monumentenzorg bleven de meest waardevolle historische gebouwen bewaard. “Zo is het Hotel du Bois de Vroylande beschermd (zie kaderstukje, red.), net als het gebouw met de zuilengalerij op de binnenplaats, dat zijn originele vorm behield.” Het Hotel du Bois kunnen we vandaag niet bezoeken, omdat het gebouw eigendom is van een andere eigenaar, Winvest.

Anthony Van Dyck

Boven op de galerij staat nog het originele beeld en een gevelsteen met het cijfer 1739, die wellicht verwijst naar het jaar waarin het hotel door erfenis in het bezit kwam van de familie Du Bois. Ook de oude kelderkeuken van de school is bewaard. Daarin zou Anthony Van Dyck nog hebben leren schilderen. Voor de school stond hier het huis van Hendrick van Balen, de leermeester van Van Dyck. “Ook het barokke interieur met de blauwe tegels bleef bewaard”, legt architect Luk Mertens uit.

De school voor de betere klasse

Een foto uit 1893 met leerlingen voor de intussen beschermde zuilengalerij. — © Felixarchief

Een foto vlak na het bombardement in 1944: een deel van de school is ingestort. — © FelixArchief

School De Dames zwaaide in 1834 de deuren open. Stichteres was Agnes Verhelle, overste van de kloosterorde Dames van het Christelijk Onderwijs. De eerste leerlingen waren meisjes van de betere klasse die werden voorbereid op hun leven naast een man met een hoge positie. De school kreeg steeds meer leerlingen, zodat de school gebouwen opkocht om te kunnen uitbreiden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef het gebouw niet gespaard. In november 1944 viel een bom op een herenhuis aan de overkant, waardoor een deel van de school instortte. Het bombardement kostte het leven aan zes zusters en drie leerlingen. Ook in januari 1945 werd de school getroffen door een bom. Daarna werden de gebouwen hersteld. De school ging in 2018 op in het Onze-Lieve-Vrouwecollege Plus op de Louiza-Marialei. De basisschool zit wel nog in de Lange Nieuwstraat.

Het Sint-Barbaragodshuis uit de vijftiende eeuw, verscholen tussen de hoogbouw, is ook bewaard. Sinds 1980 is het beschermd als monument en het werd in de restauratie mee opgenomen. De acht kleine huisjes, bestemd voor arme weduwen, werden samengevoegd tot één woning. In 1951 had de school ze gekocht om ze als kantoren in te richten. “We waren meteen verkocht toen we dit zagen”, lacht Nathalie. “Zelf ben ik jaren geleden ook bij De Dames naar school geweest. Ik herinner me nog dat we door de tuin van de godshuisjes naar de klaslokalen liepen. Het voelt dus nog altijd wat vreemd om hier nu zelf te wonen.”

Een foto van de oude godshuisjes: de acht huisjes zijn nu één gezinswoning geworden. — © FelixArchief

Terug naar de stad

Het koppel woonde in Schilde, maar wilde graag weer in de stad komen wonen. “Tijdens de coronapandemie hoorden we via de projectontwikkelaar dat de eerste koper had afgehaakt en dat het huis opnieuw te koop stond”, zegt Philippe. “Binnen de twee weken moesten we een beslissing nemen. Dat was niet eenvoudig, want het interieur was volledig gestript: het plafond ontbrak, de muren waren ruwe baksteen en er lagen geen vloeren. Het vroeg heel wat verbeelding om er een bewoonbaar huis in te zien.”

Nathalie met Philippe en hun labradoodle Bo. “Zelf ben ik ook bij De Dames naar school geweest. Ik herinner me nog dat we door de tuin van de godshuisjes naar de klaslokalen liepen.” — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Het echtpaar nam Danny Noterman van MCM Bouw & Interieur in de arm. Hij werkte samen met Ontwerpburo Thierry Lejeune om de inrichting op maat te maken. “Door de samenvoeging van de huisjes komen we aan een bewoonbare oppervlakte van 240 vierkante meter. Zelfs de kelder lieten we inrichten”, zegt Philippe terwijl hij ons met plezier een rondleiding geeft. “De architect koos voor materialen die passen bij de stijl van deze huisjes. Een vloer uit antracietkleurige hardsteen, houten keukenkasten, een monumentaal keukenblad in natuursteen en een witte spiraalvormige trap die het originele trapje vervangt.”

De keuken met een blad in natuursteen. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

In de woonkamer zorgen ingemaakte boekenplanken voor meer diepte. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

De slaapkamer. De originele houten balken bleven overal in de woning bewaard. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Veel licht

Op de eerste verdieping valt het hoge dakraam op waardoor er veel licht in huis valt. “De originele plafondbalken zijn bewaard. Hier en daar heeft de architect balken toegevoegd. In de zitkamer creëerde hij boekenplanken aan de muur, waardoor de ruimte diepgang kreeg”, legt Nathalie uit. Opvallend is ook de kapel in de tuin, die in 1506 werd toegewijd aan de heilige Barbara. Ze mocht niet afgebroken worden. “Of we die gebruiken? Eigenlijk niet. We gebruiken ze eerder als berging.”

Een bovenzicht op de binnentuin van de godshuisjes. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Philippe, Nathalie, dochter Ana en labradoodle Bo wonen hier beslist op een van de meest schilderachtige en mooiste plekjes van de stad. “Het is hier een oase op zich. In de zomer staat de zon de hele dag op het terras. Hoewel we vlak bij de drukke winkelstraat zitten, horen we hier niets. Wanneer vrienden op bezoek zijn, vragen ze zich af hoe zoiets mogelijk is. We hebben dus nog geen spijt dat we de groene rand achter ons lieten.”

Zelfs de kelder van de godshuisjes werd helemaal gerestaureerd. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Groen kloppend hart

De meest waardevolle historische elementen bleven bewaard. Zo is de zuilengalerij op de binnenplaats beschermd. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Het woonproject De Dams, tussen de Meir, Cellebroedersstraat en Lange Nieuwstraat, bestaat uit 108 appartementen van diverse grootte. De verkoopprijzen varieerden van 250.000 tot 1,8 miljoen euro. Ze zijn gebouwd rond de historische as die architect Jan Pieter Van Baurscheit – bekend van onder meer het Koninklijk Paleis op de Meir – in de achttiende eeuw had getekend: die loopt van het Hotel du Bois over de binnenplaats tot de zuilengalerij. “Rond de binnentuin kwamen zes woonblokken, elk met hun identiteit en stijl”, legt Luk Mertens uit. “Elke residentie kreeg een naam die verwijst naar een historische achtergrond, zoals Pand Broetgans en Cour d’Honnour. Zo is er ook het gebouw Cellebroeders, dat verwijst naar het klooster van de cellenbroeders of alexianen die zich in de dertiende eeuw om de armen bekommerden.”

Verliefd op het project

In Pand Broetgans vond Anne-Mie een thuis: zij woont in een penthouse op de vierde verdieping en heeft vanop haar terras een prachtig uitzicht op de kathedraal, de Boerentoren en de Sint-Jacobskerk. “Mijn man is geboren en getogen in Antwerpen en is hier nog naar school geweest”, vertelt ze. “We woonden in Edegem. Omdat de kinderen het huis uit zijn, wilden we naar de stad komen. We waren meteen verliefd. Centraler kan je niet zitten en toch woon je hier rustig.”

Het terras van het penthouse van Anne-Mie. Hier heeft ze zicht op de Sint-Jacobskerk, de kathedraal en de Boerentoren. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

De woonkamer is heel licht dankzij de grote glasramen. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Met ingemaakte eikenhouten kasten maakte de interieurarchitecte optimaal gebruik van de ruimte. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Ze waren er als de kippen bij om een appartement te kopen. “We moesten snel zijn, want de verkoop liep als een vuurtje.” De indeling was oorspronkelijk helemaal anders. Daarom engageerde het koppel architecte Sophie Van Noten om de beschikbare ruimte zo optimaal mogelijk in te richten. “En dat resulteerde in extra bergruimtes, ingemaakte kasten en prachtige eikenhouten materialen.”

Ook in de slaapkamer zijn er ingemaakte kasten. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Zo’n twee jaar geleden, nadat het appartement was opgeleverd, sloeg het noodlot toe en werd haar man zwaar ziek. Intussen woont Anne-Mie hier al bijna een jaar alleen. “Ik probeer mijn weg te vinden. Het appartement is zelfs aangepast aan een rolstoel. Zo kan ik hier zo lang mogelijk blijven wonen, met vele restaurants, winkels en cultuurhuizen op wandelafstand. Mijn man wist dat ik goed terechtgekomen was.”

Hotel du Bois

Het centrale Hotel du Bois is van een andere eigenaar en wacht nog op restauratie. — © Jan Van der Perre

Leerlingen die te laat kwamen, moesten zich via de hoofdingang melden, via het Hotel du Bois de Vroylande. “Dit huis ontstond uit twee herenhuizen uit de zestiende en zeventiende eeuw en het godshuis Onze-Lieve-Vrouw van Loreto. Vele keren werd het uitgebreid. Toen de familie du Bois het in de achttiende eeuw verwierf, namen ze bouwmeester Van Baurscheit in dienst voor de verbouwing. Het gebouw is beschermd”, aldus Hans Janssen van Bold-architecten.

Het valt op dat het Hotel du Bois op de site niet is gerestaureerd. “Het is in handen van Winvest. We kijken uit naar de restauratie. Wat de nieuwe bestemming wordt, is nog niet bekend. Blikvanger in dit pand is de Christina van Zwedenzaal met een beschilderd plafond. Zij was een Zweedse prinses die in Antwerpen heeft gewoond en hier gasten ontving. Zelfs Napoleon zou er gedanst hebben. Onder meer de hoge kosten voor de restauratie deden de school besluiten om te verhuizen.”

Eind vorig jaar werd een bestuurlijke maatregel opgelegd aan eigenaar Winvest. Die heeft nog tot half maart de tijd om de dakkapellen, de kroonlijst, de ramen, deuren en beglazing te herstellen.

Logo van De Dames

Hans Janssen en Luk Mertens van Bold-architecten voor de poort, met het logo van de Dames erin verwerkt. — © Nattida-Jayne Kanyachalao

Aan de ingang van de Cellebroedersstraat, de smalle verbinding tussen de Meir en de Lange Nieuwstraat, vallen de goudkleurige, boogvormige poorten op. “Dit was een donker straatje”, zegt Hans Janssen. “Hier plaatsten we het gebouw meer naar achteren, zodat er meer licht in de straat kwam.” De vorm van de poorten is gebaseerd op de bogen van de zuilengalerij in de binnentuin. “Het originele logo van het Instituut De Dames van het Christelijk Onderwijs hebben we verwerkt in de deuren. In het midden van de binnentuin staat een zitbank waar je ook het logo in kan zien.”

Projectfiche

Een bovenaanzicht van de site, die maar liefst 19.000 vierkante meter groot is. — © Bold-architecten

• Herbestemming en bouw: 2015-2020
• Architect nieuwbouw: Bold-architecten
• Restauratie gaanderijgebouw en godshuisjes: Patine Architecten
• Projectontwikkelaar: Van Wellen Group
• Bouwstijl: modern met restauratie van historische elementen
• Oppervlakte van de site: 19.000 vierkante meter
• Leuk weetje: Op De Dames liepen heel wat bekende Vlamingen school. Onder meer Véronique De Kock, Astrid Coppens en Natalia kregen hier hun opleiding.